Έμφυλα στερεότυπα: Πώς μας διαμορφώνουν;

Τα στερεότυπα φύλου ή αλλιώς έμφυλα στερεότυπα αποτελούν κοινωνικά προϊόντα και μαθαίνονται. Πιο συγκεκριμένα, εσωτερικεύονται αυθόρμητα και ασυνείδητα από το άμεσο περιβάλλον. Δεν υπάρχουν απλώς μέσα στο μυαλό των ατόμων αλλά δομούνται μέσα στο λόγο της καθημερινής επικοινωνίας των ανθρώπων. Τα στερεότυπα επηρεάζουν τους φυλετικούς ρόλους και καθορίζουν τη συμπεριφορά και τη λειτουργία των φύλων στα πλαίσια της κοινωνίας, της εργασίας, της εκπαίδευσης, της θρησκείας, στις διαπροσωπικές ή ερωτικές σχέσεις.  (Γερογιάννης, 2006). 

Μήπως μαθαίνουμε να λειτουργούμε σύμφωνα με τις "οδηγίες" για το πώς αρμόζει να συμπεριφέρεται ένας άνδρας και πώς μία γυναίκα;

 Από έρευνες που έχουν γίνει στην Αμερική, βρέθηκε ότι τα παραδοσιακά στερεότυπα των φύλων παρουσιάζουν αντοχή, σταθερότητα και αδράνεια στην αλλαγή  και ότι είναι αποδεκτά από πολλά άτομα ασχέτως από την ηλικία, το φύλο και το μορφωτικό τους επίπεδο.(Turner, 1998). Οι άνθρωποι συμπεριφέρονται σύμφωνα με τις προδιαγραφές των στερεοτύπων για το φύλο τους επειδή επιθυμούν να κερδίσουν την κοινωνική αποδοχή από τους άλλους και να αποφύγουν την απόρριψη και την κριτική που ίσως να τους ασκείται σε περίπτωση που δεν θα ακολουθήσουν τους δεδομένους συντηρητικούς ρόλους. Συχνά, λοιπόν,συμπεριφέρονται κατ’ αυτόν τον τρόπο επειδή φοβούνται ίσως την απώλεια των βασικών οικονομικών αγαθών, την απώλεια της εργασίας τους , το διαζύγιο κλπ (Βutton ,1994)

Πώς επηρεάζουν τα έμφυλα στερεότυπα την ανατροφή των παιδιών;

Οι αντιλήψεις για την μητρότητα και την πατρότητα δεν έχουν την ίδια βαρύτητα. Η έλλειψη της μητέρας θεωρείται ότι είναι καθοριστική για την ανατροφή των παιδιών ενώ η έλλειψη του πατέρα δεν συνεπιφέρει τα ίδια καταστροφικά αποτελέσματα για την φροντίδα και ανατροφή των παιδιών. Η κοινωνία επίσης, συχνά μέσα από την κατανομή των ρόλων προσδίδει στον πατέρα τον εκτελεστικό ρόλο, δηλαδή τον ρόλο του «κουβαλητή» των απαραίτητων υλικών αγαθών για την επιβίωση της οικογένειας και στην μητέρα τον εκφραστικό ρόλο της φροντίδας των μελών της οικογένειας και τις οικιακές εργασίες. Με αποτέλεσμα τα παιδιά να επωμίζονται αυτούς τους ρόλους ταυτίζοντας τους εαυτούς τους με τον γονέα του ίδιου φύλου (Στρατηγάκη,2007).Οι  γυναίκες θεωρούνται περισσότερο ικανές για την ανατροφή και φροντίδα των παιδιών ενώ οι άντρες είναι πιο ικανοί να είναι αρχηγοί της οικογένειας, να κερδίζουν χρήματα, να κάνουν τις εξωτερικές και βαριές δουλειές και να παίρνουν τις σημαντικές αποφάσεις της οικογένειας (Kagan & Moss,1962). Όλα τα παραπάνω φαίνεται να προκαλούν εσωτερικές/συναισθηματικές συγκρούσεις στα άτομα και άγχος όταν η συμπεριφορά τους δεν ανταποκρίνεται στην κοινωνικά αναμενόμενη (Αντωνοπούλου, 1999) 

Πώς τα ανδρόγυνα χαρακτηριστικά συνδέονται με την απελευθέρωση της δημιουργικότητας μας;

Τα ανδρόγυνα χαρακτηριστικά , που είναι ένας συνδυασμός στερεοτυπικών αντρικών και θηλυκών  τύπων ή συμπεριφορών εμπεριέχει μια ισορροπία από θετικά θηλυκά και  αρσενικά χαρακτηριστικά που μπορούν να ενυπάρχουν ταυτόχρονα σε ένα άτομο. Ευρήματα  στηρίζουν την άποψη ότι η δημιουργικότητα απαιτεί το ίδιο αντρικά και θηλυκά χαρακτηριστικά, όπως για παράδειγμα ανεξαρτησία σκέψης κι ευαισθησία. 

Πώς τα έμφυλα στερεότυπα επηρεάζουν την επιλογή επαγγέλματος;

Όσον αφορά την αγορά εργασίας, οι γυναίκες έχουν κρατηθεί μακριά από επαγγέλματα και απασχολήσεις που αποφέρουν υψηλές αποδοχές. Ακόμα και σε επαγγέλματα που είναι κοινά και για τα δύο φύλα, οι γυναίκες πληρώνονται λιγότερο από τους άντρες και δεν έχουν τα ίδια προνόμια με αυτούς (Αντωνοπούλου, 1999) Επιπλέον, γυναίκες είναι η πλειονότητα των εργαζομένων σε διάφορες κοινωνικές υπηρεσίες φροντίδας και οι γυναίκες είναι αυτές που απευθύνονται περισσότερο στις κοινωνικές υπηρεσίες (πχ νοσοκομεία, νηπιαγωγεία, σχολεία, πρόνοια για βοήθεια) (Στρατηγάκη, 2007). Ένα ακόμη στερεότυπο αποτελεί η θεωρούμενη μεγαλύτερη ικανότητα των αγοριών στις θετικές επιστήμες, κάτι που μαζί με άλλους παράγοντες οδηγεί στον προσανατολισμό των κοριτσιών από μικρή ηλικία σε «γυναικεία»  επαγγέλματα.

Πώς τα έμφυλα στερεότυπα επηρεάζουν την ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης των παιδιών;

Οι γονείς συμπεριφέρονται με διαφορετικό τρόπο στα αγόρια και στα κορίτσια προβάλλοντας σε αυτά τα στερεότυπα που έχουν σχηματίσει για το φύλο. Ανάλογα με το φύλο του παιδιού διαφοροποιούν το συναίσθημα τους προς αυτά, το άγγιγμα τους, το χαμόγελο τους  και τον τόνο της φωνής τους. Με τον τρόπο αυτό ενισχύεται η συναισθηματική έκφραση στα κορίτσια, ενώ την ίδια στιγμή μεσα απο λεκτικό ή μη λεκτικό τρόπο αποθαρύνεται στα αγόρια (πχ οι άντρες δεν κλαίνε και είναι δυνατοί) Αυτή η διαφοροποίηση λαμβάνει χώρα και στα αντικείμενα-παιχνίδια, τα οποία αποτελούν και το πρώτο τους περιβάλλον (Φρειδερίκου και Φολερού, 2004). Έτσι από την Βρεφική ακόμα ηλικία τα παιδιά καθοδηγούνται να παίζουν με «αρσενικά» ή «θηλυκά» παιχνίδια. Η διαφοροποίηση αυτή των γονέων φαίνεται και στον τρόπο που χαρακτηρίζουν τα δύο φύλα. Τα κοριτσάκια τα χαρακτηρίζουν ως «χαριτωμένα», «υπέροχα», «γλυκά», «μικροκαμωμένα» ενώ τα αγοράκια ως «κινητικά», «δυνατά», «έξυπνα», «σκανταλιάρικα» . Εν συνεχεία, οι γονείς εκπαιδεύουν τα παιδιά τους να συμπεριφέρονται σύμφωνα με το φύλο τους, μέσω της ανταμοιβής και της τιμωρίας (Φρειδερίκου και Φολερού, 2004). Η ταμπελοποίηση συμπεριφορών έχει αρχίσει ήδη από την κούνια... Πόσο τελικά όλα αυτά δυσκολεύουν την αυτοπραγμάτωση των παιδιών μας που προγραμματίζονται να λαμβάνουν τις αποφάσεις τους ανάλογα με τις κοινωνικές στερεοτυπικές κατασκευές!!!