H εργοθεραπευτική αξιολόγηση σε παιδιά με αναπτυξιακές διαταραχές και ΔΕΠΥ

Η Εργοθεραπεία είναι η επιστήμη που προάγει την ψυχική, σωματική, νοητική υγεία του ενήλικα ή του παιδιού, με την χρήση σκόπιμων δραστηριοτήτων, με σκοπό να τον βοηθήσει να φτάσει στο μέγιστο επίπεδο της λειτουργικότητάς του σε όλους τους τομείς της καθημερινότητας. Στα παιδιά, η αποκατάσταση της λειτουργικότητας γίνεται κυρίως μέσω του παιχνιδιού, καθώς και άλλων ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων. Η πιο σημαντική διαδικασία προκειμένου να γίνουν αντιληπτές οι δυσκολίες και οι ανάγκες του παιδιού, είναι η αξιολόγηση τους, η οποία συνήθως διαρκεί 45-60 λεπτά, στους εξής τομείς:

  -Λεπτή κινητικότητα: Εδώ αξιολογούμε την ικανότητα του παιδιού να χειριστεί μικρά αντικείμενα, πραγματοποιώντας την σωστή λαβή για την λήψη και την τοποθέτηση του αντικειμένου,  ή ακόμα κι αν μπορεί να κάνει κόμπους, να χειριστεί μικρά και μεγάλα κουμπιά και φερμουάρ. Εδώ θα μπορούσαμε να πούμε ότι συμπεριλαμβάνονται και οι γραφοκινητικές δεξιότητες (στις οποίες όμως παίζει ρόλο και η αδρή κινητικότητα, δηλαδή η ορθή στάση σώματος γραφής), όπου παρατηρούμε αν το παιδί κρατάει με λειτουργική (τριποδική λαβή) το μολύβι, αν μπορεί να γράψει πάνω στις γραμμές και να κάνει ευανάγνωστα γράμματα. Τέλος, αξιολογούμε τον χειρισμό ψαλιδιού, ώστε να δούμε αν μπορεί να κόψει πάνω σε γραμμές ή καμπύλα σχήματα.

  -Αδρή κινητικότητα: Κατά την αξιολόγηση αδρής κινητικότητας, θα δούμε αν το παιδί έχει ορθή στάση σώματος σε ορθή ή καθιστή θέση, αν μπορεί να διατηρήσει την ισορροπία του κατά την βάδιση σε ευθεία γραμμή, το ανεβοκατέβασμά σκάλας, καθώς και αν συντονίζει άνω και κάτω άκρα όταν περπατά ή τρέχει. Θα παρατηρήσουμε επίσης αν το παιδί αντιμετωπίζει δυσκολίες κατά το πέταμα και το πιάσιμο μπάλας, αν μπορεί να διατηρήσει την ισορροπία του όταν πραγματοποιεί πηδηματάκια και κουτσό και αν μπορεί να αποφύγει εμπόδια και να περάσει πάνω από αυτά.

  -Αισθητηριακός τομέας: Περιλαμβάνει όλα τα αισθητηριακά συστήματα (οπτικό, απτικό, οσφρητικό, ακουστικό, ιδιοδεκτικό και αιθουσαίο), και εδώ μπορούμε να αξιολογήσουμε την δυνατότητα του παιδιού να λαμβάνει και να επεξεργάζεται τα ερεθίσματα που υπάρχουν στον χώρο, καθώς και το πώς αντιδρά σε αυτά.

  -Γνωστικός-αντιληπτικός τομέας: Σε αυτόν τον τομέα, αξιολογείται το αν μπορεί να ανταποκριθεί γνωστικά στα σχολικά μαθήματα ανάλογα και με την ηλικία που έχει, καθώς και σε άλλες βασικές γνώσεις, όπως αυτές των χρωμάτων, αριθμών, σχημάτων, και η ικανότητα προσανατολισμού στον χώρο και χρόνο. Πολύ σημαντικό είναι επίσης να εντοπίσουμε πραξιακές δυσκολίες (ιδεασμός, κινητικός σχεδιασμός και εκτέλεση μιας δραστηριότητας), οι οποίες πιθανόν να οδηγούν σε ελλείματα οργάνωσης και πραγματοποίησης των βημάτων μιας διαδικασίας.

  -Ψυχοκοινωνικός τομέας: Από την πρώτη μέρα που θα έρθει το παιδί στον χώρο, μπορούμε να παρατηρήσουμε κάποιες λεπτομέρειες γύρω από την συμπεριφορά του. Χαιρετάει όταν μπαίνει στον χώρο, μπορεί να πραγματοποιήσει διάλογο με ερωτήσεις και απαντήσεις και να περιγράψει την μέρα του; Αλληλοεπιδρά με τον θεραπευτή, τον συμπεριλαμβάνει στο παιχνίδι του ή προτιμά κυρίως να παίζει μόνο του; Έχει πολλά ενδιαφέροντα και είναι ανοιχτό σε νέα παιχνίδια, ή περιορίζεται και επιμένει σε συγκεκριμένα που έχει επιλέξει; Τέλος, μπορεί να προσαρμοστεί σε κανόνες παιχνιδιού και να ανέχεται την ματαίωση (σε περίπτωση που χάσει στο παιχνίδι);

  -Δεξιότητες καθημερινής ζωής. Πρόκειται για τις δεξιότητες αυτές που χρειάζεται να έχει αποκτήσει κανείς για να μπορεί να φροντίζει μόνος του την ένδυσή, την σίτιση, το ντύσιμο και γδύσιμο, το χτένισμα, το μπάνιο, και το να πηγαίνει μόνο του τουαλέτα (βασικές δεξιότητες αυτοφροντίδας, ειδικά όταν το παιδί έχει ξεκινήσει το σχολείο, όπου θα πρέπει σιγά σιγά να είναι ανεξάρτητο).

    Η ποικιλία των δεξιοτήτων που θα αξιολογηθούν, αρκεί για να αποδείξει ότι χρειάζεται και μία ποικιλία εργαλείων και υλικού, ώστε η διαδικασία να γίνει ευχάριστη για το παιδί, και να έχει αρκετές επιλογές παιχνιδιών. Πώς όμως ξεκινάει αυτή η διαδικασία, και πώς μπορούμε να την καθοδηγήσουμε ως θεραπευτές; Αρχικά, έχουν συλλεχθεί κάποιες πληροφορίες από τους γονείς (ίσως και με την μορφή ερωτηματολογίου) οι οποίες καλύπτουν ένα μεγάλο κομμάτι των τομέων που θα αξιολογηθούν (για παράδειγμα αν μπορεί να πάει μόνο του τουαλέτα, πώς είναι η επικοινωνία του και η αλληλεπίδραση με άλλους, αν δυσκολεύεται σε δραστηριότητες λεπτής κινητικότητας, αν κάνει κουτσό κλπ.). Με βάση αυτό, τίθενται και τα αιτήματα των γονέων όσον αφορά τις δυσκολίες του παιδιού. Όταν έρθει η στιγμή της γνωριμίας με το παιδί, πολύ σημαντική είναι η πρώτη επαφή του με τον χώρο ­(δυσκολεύεται να αποχωριστεί τον γονέα του, ή μπαίνει με προθυμία και περιέργεια στην αίθουσα;). Αν το παιδί βρίσκεται σε μικρή ηλικία (3-4 χρονών), είναι αρκετά πιθανό να δυσκολευτεί να μπει χωρίς έναν από τους γονείς του να τον συνοδεύουν. Σε μια τέτοια περίπτωση, οφείλουμε να το σεβαστούμε και να επιτρέψουμε στην μητέρα ή τον πατέρα του παιδιού να έρθει μαζί του, μέχρι να νιώσει άνετα και να μπορέσουμε να ζητήσουμε από τον γονέα να βγει από την αίθουσα, για να συνηθίσει το παιδί ότι κατά την θεραπευτική διαδικασία θα βρίσκεται μόνο του με τον θεραπευτή.

              Όπως είναι φυσιολογικό, όταν ένα παιδί έχει γύρω του μια μεγάλη ποικιλία παιχνιδιών και αντικειμένων, θα θελήσει να τα εξερευνήσει σχεδόν όλα, αρπάζοντας το ένα παιχνίδι μετά το άλλο και παρατώντας το μετά από λίγο. Η παρατήρηση λοιπόν των κινήσεων του παιδιού απέναντι στα αντικείμενα που υπάρχουν στον χώρο γύρω του, ή οι αντιδράσεις του απέναντι σε ερεθίσματα (θορύβους, πληθώρα αντικειμένων, έντονο φως, υφές), αποτελεί από μόνη της μια μέθοδο αξιολόγησης. Αν το παιδί, ακόμα και μετά από αρκετή ώρα στην αίθουσα, δυσκολεύεται να σταθεί σε μία συγκεκριμένη δραστηριότητα και μεταπηδά από την μία στην άλλη, αυτό είναι ένα δείγμα ότι έχει αυξημένη εισροή ερεθισμάτων, την οποία δεν μπορεί να ρυθμίσει για να συγκεντρωθεί. Στην περίπτωση που προσκολληθεί για πολύ ώρα σε ένα μόνο παιχνίδι, αδιαφορώντας για τα υπόλοιπα που υπάρχουν γύρω του, ίσως μας αποδεικνύεται ότι έχει περιορισμένα ενδιαφέροντα και πιθανόν να επιμείνει σε αυτά. Μέσω της παρατήρησης, καταλαβαίνουμε πολλά για την συμπεριφορά του παιδιού, τον τρόπο που αλληλεπιδρά με τους άλλους (με τον θεραπευτή, με παιδιά που πιθανόν περιμένουν στον χώρο αναμονής πριν τις συνεδρίες), καθώς και για τους τομείς στους οποίους αντιμετωπίζει δυσκολίες.

             Όσον αφορά τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται, μπορούν να είναι είτε σταθμισμένα είτε άτυπα. Σε κάθε περίπτωση, είναι σημαντικό να δοθούν στο παιδί συγκεκριμένες δραστηριότητες, ανάλογα με την ηλικία του. Η ταξινόμηση των δεξιοτήτων ανά ηλικιακή ομάδα, μας βοηθά μετέπειτα και στην στοχοθέτηση των συνεδριών. Χρησιμοποιούμε δηλαδή την ηλικία στην οποία βρίσκεται κάθε παιδί, για να καταλάβουμε σε ποιούς τομείς θα χρειαστεί να επικεντρωθούμε (σε αυτούς κυρίως που δυσκολεύεται το παιδί να ανταποκριθεί), καθώς και τί δραστηριότητες θα χρησιμοποιηθούν για να εξελιχθούν οι δεξιότητες που υστερούν (οι οποίες δραστηριότητες/παιχνίδια ασφαλώς θα ανταποκρίνονται στα ενδιαφέροντα του παιδιού).  Αναθέτουμε λοιπόν στο παιδί ψυχαγωγικές εργασίες ή παιχνίδια οι οποίες θα μας διαφωτίσουν ως προς το ποια ελλείματα αντιμετωπίζει στους τομείς αξιολόγησης που αναφέρονται πιο πάνω.

                   Σαν κλείσιμο για την διαδικασία της αξιολόγησης, ενημερώνουμε τους γονείς για όσα παρατηρήθηκαν, αναλύοντας κάθε τομέα στον οποίο δυσκολεύεται το παιδί να ανταποκριθεί, και συζητάμε για την θεραπευτική διαδικασία που θα του ταίριαζε και την πιθανή στοχοθεσία που θα τεθεί στις συνεδρίες. Αξίζει να σημειωθεί ότι η αξιολόγηση δεν σταματά ποτέ, αλλά συνεχίζεται σε κάθε σημείο της θεραπευτικής διαδικασίας, καθώς μπορεί να προκύπτουν συνεχώς στην επιφάνεια νέες ανάγκες του παιδιού τις οποίες πρέπει να λάβουμε υπόψη και να τονίσουμε στους γονείς. Έτσι λοιπόν, θέτουμε τους όρους που είναι απαραίτητοι για να πραγματοποιηθεί η έναρξη της θεραπευτικής διαδικασίας, με ευελιξία και επαναξιολόγηση κάθε ανάγκης και δυνατότητας.