Η εργοθεραπευτική παρέμβαση στις γραφοκινητικές δεξιότητες

Οι γραφοκινητικές δεξιότητες, αφορούν μία σύνθετη διαδικασία οπτικό-κινητικής οργάνωσης, η οποία περιλαμβάνει την ανάπτυξη της λεπτής και αδρής κινητικότητας, τον συντονισμό της όρασης με την κίνηση, καθώς και άλλους τομείς που ξεκινούν να αναπτύσσονται από μικρή σχετικά ηλικία. Αρχικά, το παιδί κινεί τους αγκώνες και τα χέρια του, συντονίζει την όραση με την κίνηση, κάθεται σταθερά στην καρέκλα, και έπειτα μαθαίνει να χειρίζεται αντικείμενα με λεπτές κινήσεις δαχτύλων, κρατά μαρκαδόρο και ζωγραφίζει. Χρειάζεται λοιπόν να γνωρίζουμε πώς μπορούμε να παρέμβουμε σε όλους αυτούς τους τομείς, για να προχωρήσουμε σε μία εξειδικευμένη αντιμετώπιση ενδεχόμενων δυσλειτουργιών στην γραφοκινητική ικανότητα.

Πότε αντιλαμβανόμαστε ότι ένα παιδί αντιμετωπίζει δυσκολία στις γραφοκινητικές δεξιότητες;

• Δυσκολεύεται να κρατήσει το μολύβι σε τριποδική λαβή (στα τρία πρώτα δάχτυλα του χεριού, με τον δείκτη και τον μέσο αντιθετικά από τον αντίχειρα).
• Κατά τη γραφή, δε διαφοροποιείται η κίνηση των δαχτύλων από τον καρπό (ο καρπός δε μένει σταθερός).
• Δε γράφει πάνω στις γραμμές (δυσκολία στην οπτικό-κινητική και χωρική αντίληψη).
• Η στάση σώματός του στην καρέκλα, δε βοηθά τη λειτουργική γραφή.
• Σχηματίζει γράμματα με λάθος φορά κίνησης του μολυβιού, με αποτέλεσμα κάποιες φορές να είναι δυσανάγνωστα.
• Καθρεπτική γραφή γραμμάτων κι αριθμών (τα γράφει ανάποδα).
• Δε διατηρεί αποστάσεις στα γράμματά του ή αφήνει μεγάλη απόσταση ανάμεσα σε κάθε λέξη, και κάνει πολύ μεγάλα ή μικρά γράμματα μην διατηρώντας σταθερό μέγεθος γραφής.
• Κατά την αντιγραφή ενός κειμένου, παραλείπει ή μπερδεύει γράμματα, και κάνει ορθογραφικά λάθη (οφείλεται και σε φωνολογικές δυσκολίες).
• Δυσκολεύεται να κρατήσει σημειώσεις (εξαιτίας αργής ακουστικής επεξεργασίας και αφομοίωσης στο χαρτί αυτού που ακούει) ή να αντιγράψει από πίνακα, λόγω αργής γραφής ή χαμηλής αντοχής στην γραφή του.
• Σε πιο αρχικό στάδιο, δυσκολίες εντοπίζονται και στη χρήση του βοηθητικού χεριού (δεν κρατάει το χαρτί με το βοηθητικό χέρι, όσο γράφει με το κυρίαρχο).
• Δε ζωγραφίζει σε πλαίσιο.
• Δεν αντιγράφει εικόνες ή σχέδια με ευκολία.
• Δυσκολεύεται να φτιάξει σχήματα με το μολύβι.
• Πιέζει με αυξημένη ή μειωμένη δύναμη τον μαρκαδόρο/μολύβι/ξυλομπογιά στο χαρτί.

Πώς μπορούμε να παρέμβουμε στις δυσλειτουργίες αδρής κινητικότητας, που επηρεάζουν τις γραφοκινητικές δεξιότητες;

Όπως προαναφέρθηκε, ακόμα και ο τρόπος που κάθεται κάποιος στην καρέκλα μπορεί να επηρεάσει τη γραφή του. Απαιτείται καλή ισορροπία κατά την καθιστή στάση,  με την πλάτη να ακουμπά καλά πίσω στην καρέκλα, τα πέλματα να πατούν σταθερά στο πάτωμα με γόνατα λυγισμένα, αγκώνας ακουμπισμένος σταθερά στο γραφείο και λυγισμένος, σταθερός καρπός και τα δάχτυλα σε κάμψη. Αυτό σημαίνει ότι, αν το παιδί αντιμετωπίζει δυσκολία σε κάποιες από αυτές τις κινήσεις, πρέπει πρώτα να επιδιώξουμε τη βελτίωσή τους, ώστε να δώσουμε στο παιδί τη δυνατότητα να ενισχύσει τις δεξιότητες γραφής του. Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί με τα εξής:

• Δραστηριότητες ενίσχυσης ισορροπίας, όπως βάδιση σε ευθεία γραμμή, πηδηματάκια, κουτσό.
• Δραστηριότητες οπτικό-κινητικές, όπως ρίψη και πιάσιμο μπάλας.
• Ανάπτυξη χωρικής αντίληψης, με πέρασμα εμποδίων (για να διδάξουμε στο παιδί πώς πρέπει να κινεί το σώμα του προς μία κατεύθυνση, κάτι το οποίο μετέπειτα θα χρησιμεύσει στη γραφή).
• Κινητικές οδηγίες στο παιδί (για ανάπτυξη ακουστικής επεξεργασίας, η οποία είναι απαραίτητη για το παιδί όταν του υπαγορεύουν ένα κείμενο και πρέπει να το αποτυπώσει στο χαρτί).

Tί δραστηριότητες λεπτής κινητικότητας μπορούμε να πραγματοποιήσουμε για να ενισχύσουμε τις δεξιότητες γραφής;

Η λεπτή κινητικότητα και ο έλεγχος των δαχτύλων, είναι απολύτως απαραίτητα ώστε να γράψει κάποιος με λειτουργικό τρόπο. Υπάρχουν ασφαλώς και βοηθήματα γραφής, όπως οι λαβές. Στην εργοθεραπευτική παρέμβαση, είναι σημαντικό παράλληλα με ασκήσεις γραφής, να πραγματοποιούνται δραστηριότητες που θα ενισχύσουν την λεπτή κινητικότητα του παιδιού και θα το βοηθήσουν να έχει καλύτερο έλεγχο του χεριού και πιο ορθή λαβή γραφής. Μερικές απ’ αυτές, είναι οι εξής:

• Λήψη αντικειμένων σε τριποδική λαβή (τοποθέτηση ενσφηνωμάτων, λαβίδα κλπ.).
• Ενδυναμωτικές ασκήσεις δαχτύλων (σε περίπτωση που η δύναμη και η αντοχή λαβής είναι ελλιπείς). Η ενδυνάμωση μπορεί να επιτευχθεί με την πλαστελίνη, με σπρώξιμο ή σφίξιμο αντικειμένων.
• Ο σχηματισμός κόμπων, μπορεί να βοηθήσει σε καλύτερο έλεγχο δαχτύλων.
• Ασκήσεις αντιθετικών κινήσεων δαχτύλων, για βελτίωση ελέγχου κινητικότητας.
• Τοποθέτηση χαντρών σε κορδόνι (τριποδική λαβή και οπτικό-κινητικός συντονισμός).

Έπειτα, υπάρχουν και κάποια είδη ασκήσεων που γίνονται στο χαρτί, και είναι προσανατολισμένες στην ενίσχυση της γραφοκινητικής ικανότητας. Από τις πιο βασικές, είναι οι εξής:

• Προγραφικές ασκήσεις νηπίου, όπου τα παιδιά ενώνουν τελείες που οδηγούν σε σχηματισμό ευθειών γραμμών, καμπύλων, κυματιστών γραμμών κλπ.
• Ζωγραφική σε πλαίσιο, είτε με μαρκαδόρους είτε με ξυλομπογιές.
• Προγραφικές ασκήσεις γραμμάτων ή αριθμών (συνήθως σε τέτοιες ασκήσεις τα γράμματα ή οι αριθμοί είναι σχηματισμένα με τελείες, που το παιδί πρέπει να ενώσει για να σχηματίσει το γράμμα ή τον αριθμό.
• Ασκήσεις-παιχνίδια, όπως είναι οι λαβύρινθοι (όπου το παιδί ακολουθεί μία διαδρομή από την αρχή μέχρι το τέλος του λαβυρίνθου, τραβώντας γραμμές).
• Αντιγραφή σχημάτων, γραμμών, ή ολόκληρου κειμένου.
• Εξάσκηση κοψίματος με ψαλίδι (είναι σύνηθες σε παιδιά που αντιμετωπίζουν δυσκολίες σε γραφοκινητικές δεξιότητες να δυσκολεύονται να κόψουν. Όποτε είναι απαραίτητο να δώσουμε βάση και στο ψαλίδι για καλύτερο οπτικό-κινητικό έλεγχο).
• Σχηματισμός γραμμάτων σε πλαίσια (κουτιά, διακεκομμένες γραμμές για τήρηση πλαισίου, ή χρήση χάρακα ως βοήθημα για να σχηματίζονται τα γράμματα πάνω στις γραμμές).
• Ασκήσεις χωρικής αντίληψης στο χαρτί (σχήματα με γραμμές πάνω σε κουκίδες, τις οποίες το παιδί πρέπει να αντιγράψει στις διπλανές άδειες από γραμμές κουκίδες, στις ίδιες ακριβώς θέσεις).
• Συνέχιση ή αντιγραφή μοτίβου σχημάτων.

Σε γενικές γραμμές, για να προχωρήσουμε σε μία παρέμβαση, είναι αρκετά σημαντική η κατανόηση των αιτιών που οδηγούν στην δυσκολία κατάκτησης της γραφοκινητικής ικανότητας, και να ξεκινήσουμε την προσπάθεια ενίσχυσής της βελτιώνοντας τους τομείς από τους οποίους εξαρτάται η λειτουργική γραφή. Μόλις ενισχύσουμε αυτούς τους τομείς, είναι αρκετά πιθανό να παρατηρήσουμε μία γενικότερη βελτίωση στις γραφοκινητικές δεξιότητες.