Η σημασία του παιχνιδιού στην Εργοθεραπεία

  Από τα πρώτα χρόνια ανάπτυξης του επαγγέλματος της Εργοθεραπείας μέχρι σήμερα, πολλοί είναι οι ορισμοί που έχουν δοθεί για να την περιγράψουν. Μεταξύ αυτών, έχει περιγραφεί ως "επάγγελμα υγείας στην αποκατάσταση σχεδιασμένο να βοηθά άτομα όλων των ηλικιών με σωματικά, αναπτυξιακά, κοινωνικά ή συναισθηματικά ελλείμματα να επανακτήσουν και να αποκτήσουν δεξιότητες απαραίτητες για λειτουργική ανεξαρτησία, υγεία και ευεξία’’. Για να επιτευχθεί αυτό, χρησιμοποιούνται συγκεκριμένες δραστηριότητες που συμβάλλουν στην επίτευξη της βελτίωσης των δεξιοτήτων στις οποίες το κάθε άτομο παρουσιάζει ελλείμματα και επιθυμεί να βελτιώσει. Στο συγκεκριμένο άρθρο, θα επικεντρωθούμε στην σημασία που έχει το παιχνίδι στην ανάπτυξη και στην ενίσχυση της λειτουργικότητας του ατόμου.

                 Κάθε άνθρωπος ξεκινά να αναπτύσσει μία μορφή παιχνιδιού από τους πρώτους μήνες της ύπαρξής του. Συγκεκριμένα, το παιδί ξεκινάει κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής του να παίζει χρησιμοποιώντας τα άκρα του και εξερευνώντας τα μέλη του σώματός του, κάτι το οποίο αναπτύσσεται περισσότερο στον δεύτερο χρόνο της ζωής του, και αυτό το είδος παιχνιδιού καλείται αισθητικοκινητικό. Το παιχνίδι αυτό βοηθά στην γνώση των μελών του σώματος και στην χρήση των αισθήσεων συνδυαστικά με την κίνηση, προκειμένου να επιτευχθούν συγκεκριμένες λειτουργίες και να αναπτυχθεί περισσότερο η αδρή κίνηση του παιδιού, η αίσθηση των αντικειμένων και του σώματος σε σχέση με τον χώρο και ο προσανατολισμός του. Το παιδί απολαμβάνει παιχνίδια όπως είναι η κούνια, το σχοινάκι, το ποδήλατο, και με αυτόν τον τρόπο αναπτύσσει μέσω ψυχαγωγίας δεξιότητες που θα το βοηθήσουν μετέπειτα στην ζωή του. Το κυριότερο, ενισχύεται η ισορροπία του παιδιού (μέσω της ρύθμισης του αιθουσαίου συστήματος που επιτυγχάνεται με την κούνια και με δραστηριότητες ισορροπίας), καθώς και η ιδιοδεκτικότητά του (η αίσθηση της συνειδητοποίησης των μυών και της κίνησης), που αποτελεί μέρος του αιθουσαίου συστήματος.

               Παράλληλα, ένα είδος παιχνιδιού που αρχίζει να εξελίσσεται σε κάθε άνθρωπο κατά το δεύτερο έτος της ηλικίας του, είναι το εξερευνητικό. Το παιδί αρχίζει να παρατηρεί τον χώρο στον οποίο βρίσκεται, αποκτά περιέργεια για τα αντικείμενα που πιάνει στα χέρια του, και αναπτύσσει την αίσθηση της αφής ακόμα περισσότερο. Πατάει κουμπιά, περιστρέφει τα παιχνίδια που του δίνουν και προσπαθεί μέσω της παρατήρησης και της εξερεύνησης να κατανοήσει το πώς λειτουργούν, να αλληλεπιδράσει με τα αντικείμενα και να βρει έναν τρόπο να τα χρησιμοποιήσει. Λαμβάνει ικανοποίηση όταν βλέπει ότι καταφέρνει πατώντας ένα κουμπί ή έναν διακόπτη στο παιχνίδι που έχει στα χέρια του να ενεργοποιήσει μια λειτουργία (πχ. να παίξει μουσική ή να κινήσει ένα αυτοκινητάκι με το κουμπί που πάτησε). Η περιέργεια αυτή που αποκτά για τα υλικά γύρω του, συμβάλλει επίσης στο να κατανοεί γενικότερα πώς πρέπει να χρησιμοποιήσει τις δεξιότητές του για να χειριστεί αντικείμενα και ενισχύει το ενδιαφέρον του να εξερευνά κάθε καινούριο αντικείμενο που εντοπίζει.

              Όταν το παιδί αρχίζει να αντιλαμβάνεται τις διάφορες λειτουργίες των αντικειμένων που υπάρχουν γύρω του, είναι έτοιμο να περάσει στο επόμενο στάδιο παιχνιδιού, το κατασκευαστικό. Συνδυάζοντας πράγματα μεταξύ τους, ή μετατρέποντάς και χρησιμοποιώντας τα με διαφορετικό τρόπο, παράγει κάτι δικό του, αποκτάει την αίσθηση ότι δημιουργεί κάτι προσωπικό. Αναπτύσσει την αδρή και την λεπτή κινητικότητά, μαθαίνει να συνθέτει και να οργανώνει τις κινήσεις του για να παράγει ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Η χρήση της πλαστελίνης για κατασκευές, καθώς και άλλων υλικών, οδηγεί στην απτική ενίσχυση του παιδιού, το βοηθά να επεξεργάζεται και να δέχεται ερεθίσματα με πιο ομαλό τρόπο. Κατά την νηπιακή ηλικία, από 3-7 ετών το παιδί που έχει φυσιολογική ανάπτυξη ασχολείται ιδιαίτερα με το κατασκευαστικό παιχνίδι, βελτιώνοντάς το όλο και περισσότερο με την εξάσκηση και πραγματοποιώντας όλο και πιο περίπλοκες κατασκευές όσο μεγαλώνει.

            Στην ηλικία των 3 ετών, το παιδί αρχίζει να αποδίδει έννοιες στα πράγματα γύρω του, να συμβολίζει ένα αντικείμενο της καθημερινότητάς του ως κάτι άλλο. Το συμβολικό παιχνίδι κυριαρχεί στην ηλικία των 5 ετών, όταν το παιδί επιθυμεί να αναλαμβάνει συγκεκριμένους ρόλους, αλλά και να τους μοιράζει στα πράγματα γύρω του για να μπορέσει να τα χρησιμοποιήσει αλλιώς. Αναπαριστά καταστάσεις της καθημερινότητάς του (πχ. όπως βλέπει την μητέρα του να το κάνει μπάνιο, προσπαθεί με τον ίδιο τρόπο να κάνει μπάνιο την κούκλα του), αναπτύσσει περισσότερο το αίσθημα της φροντίδας και της ευθύνης και παράλληλα ψυχαγωγείται από απλά αντικείμενα γύρω του αξιοποιώντας μόνο την φαντασία του.

               Κατά την προεφηβεία, από 7-11 ετών, υπάρχει προτίμηση στα παιχνίδια με κανόνες, όπως είναι τα επιτραπέζια, τα παιχνίδια σε ομάδες (πχ. ποδόσφαιρο, βόλεϊ), ή και παιχνίδια όπως κρυφτό και κυνηγητό, τα οποία είναι πιο ελεύθερα αλλά και πάλι πραγματοποιούνται στα πλαίσια κάποιων κανόνων. Μέσω αυτών των παιχνιδιών, τα παιδιά μαθαίνουν να κοινωνικοποιούνται, να ακολουθούν και να αποδέχονται κανόνες, καθώς και να συνεργάζονται με άλλα άτομα για την επίτευξη ενός κοινού στόχου. Λόγω των αυξημένων ερεθισμάτων που προσφέρει η εποχή μας και της ύπαρξης ολοένα και περισσότερων παιχνιδιών, τα παιδιά ακόμα και από την πιο μικρή ηλικία των 5 ετών, δείχνουν προτίμηση σε παιχνίδια με κανόνες και σε επιτραπέζια (πχ. φιδάκι, γκρινιάρης) και μαθαίνουν να αποδέχονται και να προσαρμόζονται σε απαιτήσεις. Αξίζει να αναφερθεί και ότι κάποια επιτραπέζια συμβάλλουν και στην γνωστική ενίσχυση του παιδιού.

             Όλες οι μορφές παιχνιδιών που προαναφέρθηκαν είναι πολύ σημαντικές για την ανάπτυξη δεξιοτήτων των παιδιών, καθορίζουν την ενήλικη ζωή τους και την προσαρμογή στην κοινωνία και στις ευθύνες της καθημερινότητας. Εξασκούν την ισορροπία, την κινητικότητα, τις γνωστικές και κοινωνικές δεξιότητες, καθώς και τις δεξιότητες αυτοφροντίδας. Επομένως, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να ενημερώνονται οι γονείς για την συμβολή των παιχνιδιών στην ενίσχυση των δεξιοτήτων, να προσαρμόζουν τον χώρο και τα δωμάτια των παιδιών με τρόπο που να είναι κατάλληλος για παιχνίδι, να συμμετέχουν στο παιχνίδι του παιδιού και να το μεταφέρουν σε φυσικά περιβάλλοντα οπού θα έχει την ευκαιρία να παίξει με παιδιά της ηλικίας του. Γι’ αυτούς τους λόγους, όταν πραγματοποιείται θεραπευτική παρέμβαση (κυρίως σε παιδιά), το παιχνίδι πολλές φορές αποτελεί όχι μόνο μέσο, αλλά και στόχο της θεραπείας.

Βιβλιογραφία

Τζονιχάκη, Ι., Μοροζίνη, Μ. & Πολίτης, Ι. (2012) Διδακτικές σημειώσεις: Eιδικές θεραπευτικές τεχνικές στην Εργοθεραπεία , Αθήνα.

Κουλουμπή, Μ. (2017) Η προσέγγιση της εργοθεραπείας: Έργο και Δραστηριότητα, Αθήνα.