Η τέχνη της επικοινωνίας στις διαπροσωπικές σχέσεις

Μια υγιής επικοινωνία απαιτεί και από τα δύο της μέρη (λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία) να βρίσκονται σε αρμονία και να συνδυάζονται απόλυτα έτσι ώστε μαζί με τα λεγόμενα μας να διέπονται και οι ανάλογες κινήσεις. Πολύ συχνά οι άνθρωποι στην καθημερινότητα τους αποτυγχάνουν να στέλνουν σαφή μηνύματα. Δεν είναι λίγες οι φορές που στέλνουμε διπλά μηνύματα όταν λεκτικά πρεσβεύουμε μια άποψη αλλά μη λεκτικά στέλνουμε διαφορετικά μηνύματα.  Ο Κάρλ Ρότζερς έλεγε « Η αδυναμία του ανθρώπου να επικοινωνήσει  είναι το αποτέλεσμα της αποτυχίας του να ακούσει αποτελεσματικά.» Σύμφωνα με τον Fritz Perls, πατέρας της θεραπείας Gestalt, όλοι μας έχουμε την τάση να ακούμε αυτά που θέλουμε ν' ακούσουμε και να βλέπουμε αυτά που θέλουμε να δούμε. Για τον λόγο αυτό, είναι σύνηθες το φαινόμενο, η εντύπωση που σχηματίζει ο δέκτης να μην έχει καμία απολύτως σχέση με την πρόθεση του πομπού. Μία καλή λύση, λοιπόν, είναι η εξάσκηση της δεξιότητας μας να ακούμε ενεργητικά.

Ποια είναι τα εμπόδια στην διαπροσωπική επικοινωνία;

• Φυσικός θόρυβος (μέσα στο περιβάλλον)
• Ψυχολογικός θόρυβος (συναισθήματα & σκέψεις)

Βλέπουμε ή ακούμε καλύτερα όταν είμαστε ψυχολογικά έτοιμοι να δούμε ή να ακούσουμε.

• Φυσιολογικός θόρυβος (σωματική κατάσταση, λειτουργία)
• Σημασιολογικός θόρυβος (γλώσσα & έννοιες)

Ποιοι παράγοντες συμβάλουν στην αποτελεσματική επικοινωνία;

• Ενεργητική ακρόαση
• Αυτογνωσία
• Ειλικρίνεια στη μετάδοση μηνυμάτων 
• Συγκεκριμένος σκοπός (θα πρέπει να προσδιοριστεί ο σκοπός δηλ το τι θέλουμε να πετύχουμε με την επικοινωνία πχ πληροφόρηση, καθοδήγηση, αξιολόγηση του ατόµου ,άσκηση κάποιας επιρροής στη σκέψη ή τη συµπεριφορά του)
• Αμοιβαία κατανόηση
• Ανατροφοδότηση
• Σαφήνεια και απλότητα μηνύματος (χρήση γλώσσας που αντιλαμβάνεται ο αποδέκτης όχι μακροσκελείς προτάσεις, υπονοούμενα ή αφηρημένες έννοιες) .Η αρχή της συντομίας και της πληρότητας είναι σημαντική. Η συντομία δεν προκύπτει από την παράλειψη αναγκαίων πληροφοριών, αλλά από διατύπωση όλων όσων θέλουμε να πούμε με όσο το δυνατόν λιγότερες λέξεις.

• Μεταεπικοινωνία

Τι είναι η μεταεπικοινωνία;

 Η μεταεπικοινωνία είναι η συζήτηση για τη σχέση και αποτελεί μια πολύ χρήσιμη διαδικασία.  Μέσα από την μεταεπικοινωνία μπορούμε να ενισχύσουμε μια θετική συμπεριφορά ή να εκφράσουμε ένα παράπονο (πχ «χάρηκα πολύ που σε είδα ή περάσαμε πολύ ωραία» είναι ένα είδος μεταεπικοινωνίας όπου το μήνυμα ενισχύει την σχέση). Χωρίς μεταεπικοινωνία δεν θα μπορούσαμε να επιλύουμε τις διαφορές μας.

Ποιες συμπεριφορές μας δεν είναι βοηθητικές στη διαχείριση & έκφραση συγκρούσεων;

• Μη διεκδικητικότητα (αποφυγή σύγκρουσης, υποχώρηση)
• Άμεση επιθετικότητα (θυμός, κριτική, εκφοβισμός, λεκτική/σωματική βία πχ «είσαι βλάκας»)
• Παθητική επιθετικότητα (στέρηση επικοινωνίας/στοργής, τυραννία για μικρά ζητήματα, δημιουργία αισθημάτων ενοχής στον άλλο πχ «Τι έχεις; Τίποτα»-ενώ η μη λεκτική συμπεριφορά εκδηλώνει θυμό).
• Έμμεση επικοινωνία (χρήση υπαινιγμών για αποφυγή προσβολής του άλλου ή του ίδιου)

Πώς εκδηλώνεται η παθητική συμπεριφορά ως τρόπος διαχείρισης συγκρούσεων;

Τα παθητικά άτομα  έχουν μια ηττοπαθή στάση στην επικοινωνία, που επιτρέπει στους άλλους να προβάλλουν τις δικές τους επιθυμίες, απόψεις και αποφάσεις, συχνά εις βάρος των συνομιλητών τους. Τα παθητικά άτομα φαίνονται πιο υποχωρητικά σε μια αντιπαράθεση είτε γιατί δε διαθέτουν στρατηγικές διαχείρισης συγκρούσεων, είτε γιατί η επιθυμία τους να ικανοποιήσουν τους άλλους υπερκαλύπτει τις δικές τους ανάγκες και επιθυμίες. Η χαμηλή αυτοπεποίθηση συνδέεται με την παθητική αντίδραση, καθώς τα άτομα θεωρούν ότι δεν είναι ικανά ή αρκετά δυνατά να προβάλλουν αντίσταση.

Πώς εκδηλώνεται η επιθετική συμπεριφορά ως τρόπος διαχείρισης συγκρούσεων;

Τα επιθετικά άτομα έχουν συνηθίσει να επιβάλλονται, συχνά αδιαφορώντας για τις συνέπειες και τα συναισθήματα των άλλων. Δυσκολεύονται να κατανοήσουν την οπτική των άλλων και να έρθουν σε συμφωνία, αν αυτή δεν ικανοποιεί απόλυτα τη δική τους θέση. Στο διάλογο περιχαρακώνονται και υπερασπίζονται τη δική τους οπτική χωρίς να μετακινηθούν. Συνήθως η επιθετική συμπεριφορά χαρακτηρίζεται από λεκτική ή ψυχολογική βία με σκοπό να εγείρει στην άλλη πλευρά είτε το θυμό και να αντιδράσει αμυντικά, είτε το φόβο και να υποταχθεί.

Ποιος είναι ο ιδανικότερος τρόπος διαχείρισης συγκρούσεων;

Η Διεκδικητικότητα  αποτελεί τον ιδανικό τρόπο διαχείρισης συγκρούσεων. Πρόκειται για την ικανότητα του ατόμου να εκφράζει ειλικρινά τη γνώμη του, τα συναισθήματα και τα δικαιώματά του χωρίς φόβο ή άγχος, ενώ ταυτόχρονα χρησιμοποιεί εκείνο τον τρόπο, που δεν παραβιάζει τα δικαιώματα των άλλων. Τα διεκδικητικά άτομα έχουν υψηλή αυτοπεποίθηση και σέβονται τη διαφορετικότητα. Το διεκδικητικό άτομο επιτρέπει στους συνομιλητές του να εκφράσουν την άποψή τους, ενώ παράλληλα υπενθυμίζει και τα όρια, όταν αυτά καταπατούνται. Ο αυτοέλεγχος και η ρύθμιση των συναισθημάτων είναι απαραίτητα στη διεκδικητική συμπεριφορά, αφού είναι αυτά, που συγκρατούν το άτομο σε μια θέση ισορροπίας ανάμεσα στην παθητικότητα και την επιθετικότητα. Στην περίπτωση αυτή 1) περιγράφουμε τη συμπεριφορά που μας ενόχλησε, 2) ερμηνεύουμε τη συμπεριφορά  παρουσιάζοντας πώς κατανοούμε εμείς την συμπεριφορά; 3) περιγράφουμε πως νιώσαμε/ τα συναισθήματα μας 4) Συζητάμε για το πώς θα αποφύγουμε ξανά ένα παρόμοιο γεγονός στο μέλλον 5) Περιγραφή συνεπειών, έκφραση σκοπών- τί σκοπεύω να κάνω αν συνεχίσει η συμπεριφορά;

Ας μην ξεχνάμε τις πιθανές ωφέλειες που μπορεί να προκύψουν μέσα από μια σύγκρουση καθόσον η ίδια η σύγκρουση μπορεί να αποτελέσει μια εν δυνάμει χρήσιμη διεργασία που μπορεί να εξελίξει μια σχέση. Η ενεργητική ακρόαση αποτελεί κρίσιμος παράγοντας  και απαραίτητη δεξιότητα κατά τη διάρκεια της διεργασίας μιας σύγκρουσης.

Ποια είναι τα εμπόδια στην ενεργητική ακρόαση;

• Η σύγκριση
• Η «ικανότητά» μας να διαβάζουμε το μυαλό του άλλου
• Η προετοιμασία της απάντησης
• Το φιλτράρισμα
• Η κριτική
• Η ταύτιση
• Η ανάγκη να δώσουμε συμβουλή
• Η διαρκής διαφωνία
• Η πίστη ότι έχουμε πάντα δίκιο
• Η αλλαγή θέματος

Ποιες είναι οι ελαττωματικές συμπεριφορές ακρόασης;

• Επιλεκτική ακρόαση

Ο ακροατής εστιάζει μόνο στα θέματα που θεωρεί ενδιαφέροντα

• Ψευδοακρόαση

Ο ακροατής προσποιείται ότι ακούει στέλνοντας ψευδή θετική (λεκτική ή μη λεκτική) ανατροφοδότηση

• Αμυντική ακρόαση

Ο ακροατής εκλαμβάνει ένα αθώο μήνυμα ως κριτική και αντιδρά επιθετικά

• Ακρόαση με σκοπό ενέδρας

Ο ακροατής ακούει προσεκτικά τον ομιλητή για να εντοπίσει κάτι που θα πει και να το χρησιμοποιήσει εναντίον του

• Μονωτική ακρόαση 

Ο ακροατής  προσποιείται ότι δεν άκουσε τον ομιλητή γιατί δεν επιθυμεί συζήτηση για το συγκεκριμένο θέμα

•  Αδιάφορη ακρόαση

Ο ακροατής δεν ανταποκρίνεται σε ανάγκες /συναισθήματα που εκφράζει ο ομιλητής (συνήθως με συγκεκαλυμένο τρόπο)

• Φλυαρία

Ο ακροατής προτιμά να μιλά άρα διακόπτει τον άλλο συνεχώς ή δεν του δίνει την ευκαιρία να μιλήσει

Ποιο είναι το κλειδί για αποτελεσματική ακρόαση;

• Κάντε παράφραση των λεγομένων του συνομιλητή (ένδειξη ενδιαφέροντος & εξασφάλιση κατανόησης)
• Κάντε διευκρινιστικές ερωτήσεις
• Μην αποκωδικοποιείτε μόνο το κυριολεκτικό νόημα των μηνυμάτων: Αντιδράτε και σε άλλα επίπεδα νοήματος

Πώς εκδηλώνουμε αποτελεσματικά την ενσυναίσθηση μας στις διαπροσωπικές μας σχέσεις;

Είναι σημαντικό να αποκτήσουμε σαφή εικόνα του προβλήματος

• Δεν βιαζόμαστε να προχωρήσουμε κατ’ ευθείαν στις λύσεις
• Συλλέγουμε πληροφορίες σχετικά με τις ανάγκες και τα συμφραζόμενα (διευκρινιστικές ερωτήσεις)
• Βρίσκουμε πρώτα πώς είναι στην άλλη πλευρά

Εξέταση του προβλήματος

• Ακούμε προσεκτικά, επιτρέποντας κενά στη συζήτηση
• Δίνουμε προσοχή στην έκφραση συναισθημάτων και στα σημάδια του σώματος
•  Επαναλαμβάνουμε ότι ακούμε για να ακούνε τα λεγόμενά τους (παράφραση)

Αποτροπή των στιγμιαίων προφάσεων

• Δεν αρχίζουμε να απολογούμαστε ή να γινόμαστε αμυντικοί .Δεν απαντάμε στις «κατηγορίες» του άλλου 
• Αναζητούμε με τρόπο τι υπάρχει πίσω από τη συναισθηματική φόρτιση
• Αποδεχόμαστε ότι για να αλλάξει ο άλλος πρέπει πρώτα να αλλάξουμε εμείς

Πως εκδηλώνουμε θετική (λεκτική ή μη) ανατροφοδότηση;

• Νεύμα επιβεβαίωσης με αντίστοιχη βλεμματική επαφή
• Στάση σώματος που υποδηλώνει ενδιαφέρον & προσήλωση
• Ενθάρρυνση με σύντομες λέξεις πχ «χμμ», «ναι», «καταλαβαίνω»
• Εκδήλωση ενσυναίσθησης πχ «μοιάζει να σε δυσκολεύει πολύ αυτό το γεγονός», «φαίνεσαι λυπημένος»
• Πολύ σημαντικό να αναγνωρίζω τα συναισθήματα του συνομιλητή μου, να τα αποδέχομαι και να προσπαθώ να του τα καθρεφτίσω!
• Να μην ασκώ κριτική και να μην ετικετοποιώ
• Να δίνω χρόνο για πλήρη έκφραση
• Κανονικοποίηση: Παρεμβάσεις που επιβεβαιώνουν ότι αυτό που περνούν/αισθάνονται οι συνομιλητές μας είναι κάτι φυσιολογικό. Είναι το αντίθετο της «παθολογικοποίησης», με την οποία αγχωνόμαστε ότι αυτό που μας συμβαίνει δεν είναι φυσιολογικό . Η Κανονικοποίηση βοηθάει να ανακουφιστούμε και να εκφραστούμε.

Τι θα ήταν βοηθητικό;

• Αναγνωρίστε τα προσωπικά σας όρια και θέστε τα στην αρχή της συναναστροφής. Μάθετε πρώτα να βάζετε όρια στον εαυτό σας. Αν δεν μπορούμε να βάλουμε όρια σε εμάς, δεν θα μπορέσουμε να βάλουμε στους άλλους. Μάθετε να λέτε όχι.
• Εκφράστε τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τα αιτήματα σας αυθόρμητα, με ειλικρίνεια και ευθύτητα. Μην υποθέτετε ότι οι άλλοι θα καταλάβουν από μόνοι τους τι είναι αυτό που σκεφτόσαστε, αισθανόσαστε και έχετε ανάγκη. Μην χρησιμοποιείτε πλάγιους, πονηρούς, με υπονοούμενα τρόπους έκφρασης.
• Είναι καλό να κάνετε χρήση του πρώτου προσώπου , αντί του δευτέρου, εκφράζοντας εσάς, τι είναι αυτό που δεν σας αρέσει, ποιο είναι αυτό που επιθυμείτε, που θέτετε το όριο σας και όχι λέγοντας στον άλλο πώς να συμπεριφέρεται. Συχνά όταν απευθυνόμαστε στο δεύτερο πρόσωπο, το άτομο στο οποίο απευθυνόμαστε μπορεί να νιώσει ότι δέχεται επίθεση, παρότι μπορεί να μην συμβαίνει αυτό από την μεριά μας, να νιώσει την ανάγκη να αμυνθεί και ίσως να επιτεθεί. Έτσι είναι καλό να αναφερόμαστε στην συμπεριφορά, «δεν μου αρέσει αυτή η συμπεριφορά..» αντί για «δεν πρέπει να συμπεριφέρεσαι κατά αυτόν τον τρόπο...».
• Υπάρχουν περιπτώσεις που η συζήτηση λόγω της έντονης συναισθηματικής κατάστασης ή της μη καταλληλότητας του χρόνου και του χώρου δεν βοηθά. Σε τέτοιες περιπτώσεις είναι ίσως προτιμότερο να το αφήσετε προσωρινά και να αναζητήσετε μια λύση αργότερα πιο ψύχραιμα και οργανωμένα.

Βιβλιογραφία

• Γκάρνερ, Α. (2019). Η τέχνη της επικοινωνίας. Εκδόσεις Πατάκη: Αθήνα.
• Μπουκάϊ, Χ. (2017). Θέλω… το μικρό βιβλίο της αγάπης. Εκδόσεις opera: Αθήνα.
• Wilmot, W. & Hocker, J. (2010). Interpersonal Conflict. NY: McGraw-Hill
• Goleman,D.(1997). Η συναισθηματική νοημοσύνη. (μεταφρ.Α.Παπασταύρου). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα
• Goleman, D. (2011). Συναισθηματική Νοημοσύνη.    Γιατί το «EQ» είναι   πιο σημαντικό από το «IQ»; Αθήνα: Πεδίο.