O ρόλος της Επιγενετικής στην Ψυχοθεραπεία: Επαναπρογραμματισμός Yποσυνειδήτου

Ο νέος επιστημονικός κλάδος της Επιγενετικής ξετυλίγει το κουβάρι των δεδομένων πέρα από την αυτοκρατορία των γονιδίων και τάσσεται στην υπηρεσία της σύγχρονης ψυχολογίας. Με τη χρήση του συνθετικού «επι» που προέρχεται από την ελληνική γλώσσα (με τη σημασία πάνω, κοντά σε), αναφερόμαστε σε διεργασίες που επηρεάζουν την έκφραση των γονιδίων. Ουσιαστικά αναφερόμαστε στη μεθυλίωση του DNA και στον «έλεγχο υπεράνω των γονιδίων».       Στους γενετιστές τίθεται συχνά το ερώτηµα ποια χαρακτηριστικά καθορίζονται από τα γονίδια και ποια από το περιβάλλον και σε ποιο βαθµό. Συχνά, έρχονται στο γραφείο μου άνθρωποι που καθώς ξεκινάνε το ταξίδι της προσωπικής τους αυτογνωσίας μου λένε « Εγώ, όμως, έτσι είμαι σαν άνθρωπος, πώς γίνεται να αλλάξει αυτό;». Πρόκειται για μια φράση που ακούω πολύ συχνά και μπορώ να την καταλάβω απόλυτα.

           Πράγματι, ο κάθε άνθρωπος γεννιέται με κάποια συγκεκριμένα ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά. Ωστόσο, σύγχρονες μελέτες αποδεικνύουν ότι τελικά  η επίδραση του περιβάλλοντος είναι πολύ καθοριστική καθόσον φτάνει να καθορίσει την έκφραση ή μη ενός γονιδίου. Όταν γεννιόμαστε , λοιπόν, «κουβαλάμε» κάποια συγκεκριμένα ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά (έμφυτα στοιχεία προσωπικότητας) αλλά θα μπορούσαμε να πούμε ότι τελικά αυτό που είμαστε είναι 70% αποτέλεσμα των εμπειριών & του περιβάλλοντος μας και 30% του γενετικού μας υπόβαθρου. Πολλές φορές χρειάζεται, λοιπόν, αρκετός χρόνος ώστε να αρχίσει να αντιλαμβάνεται το άτομο τί είναι πράγματι δικό του και τι η φωνή των «σημαντικών άλλων» στη ζωή του που πολλές φορές μπερδεύεται με τη δική μας. Είναι σύνηθες άλλωστε το φαινόμενο του ασυνείδητου εαυτού μας που επιχειρεί να επιβεβαιώσει τις «ταμπέλες» που του φοράνε οι άλλοι. Και κάπως έτσι μια απλή ιστορία, μια αφήγηση μιας στιγμής ενός ανθρώπου γίνεται η πυξίδα μιας ολόκληρης ζωής ενός  άλλου ανθρώπου.

             Είναι πολύ φυσιολογικό ένας άνθρωπος να φοβάται την αλλαγή. Άλλωστε, η αλλαγή όσο ωφέλιμη και να είναι για εμάς έχει πάντα μέσα της και τον φόβο «Μήπως μετά δεν είμαι εγώ;» καθώς και το άγχος να αφήσουμε το οικείο μας ή αλλιώς αυτό που μάθαμε από το περιβάλλον  και την οικογένεια καταγωγής μας. Αυτό αφορά πολλές φορές ακόμα και τον τρόπο που σχετιζόμαστε με τους άλλους ανθρώπους. Ένας άνθρωπος που δεν έμαθε να έρχεται σε επαφή με το συναίσθημα του, να το εκφράζει  και να το διαχειρίζεται γιατί να ονομάζεται ένας «κλειστός ή ψυχρός» άνθρωπος και όχι απλά ένας συναισθηματικά αναλφάβητος άνθρωπος που χρειάζεται να εκπαιδευτεί στην ανάπτυξη της συναισθηματικής του νοημοσύνης και να βοηθηθεί ώστε να νοηματοδοτήσει την προσωπική του ιστορία. Το κίνητρο των ανθρώπων για αλλαγή παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην επίτευξη της αλλαγής. Η θέση από την οποία μπαίνουμε σε στη θεραπευτική διαδικασία είναι ενδεικτική του πώς θα βγούμε από αυτή.

           Η έξοδος από τη ζώνη άνεσης (comfort zone) και από τον τόπο «Αυτό ξέρω, αυτό εμπιστεύομαι» μπορεί να βοηθήσει τον άνθρωπο να ανακαλύψει τον πραγματικό του εαυτό και τη δική του εσωτερική φωνή. Η έξοδος από την ζώνη άνεσης είναι ο μόνος τρόπος για την είσοδο στην ζώνη ανάπτυξης (Growth Zone) και τον επαναπρογραμματισμό του υποσυνειδήτου μας. Οι επιγενετικοί µηχανισµοί διαµορφώνουν το επιγονιδίωµα («επιγενετικό κώδικα»), που θα µπορούσε να παροµοιαστεί µε τις προσωπικές ρυθµίσεις που γίνονται στον υπολογιστή σύµφωνα µε τις ανάγκες του χρήστη, ανάλογα µε τις δυνατότητες φυσικά του κάθε υπολογιστή.

          Δεν είμαστε έρμαια του DNA μας, της κληρονομικότητας μας. Ο κάθε άνθρωπος είναι αποτέλεσμα όχι μόνο του DNA του, αλλά και των περιβαλλοντικών συνθηκών, των εμπειριών του και του τρόπου ζωής του. Καθημερινά μόνο το 5% του χρόνου μας ζούμε υπό τον έλεγχο του συνειδητού μας νου καθώς το 95% της ζωής μας κυλάει μηχανικά και αυτοματοποιημένα σύμφωνα με τις προγραμματισμένες πεποιθήσεις και συνήθειες μας από το υποσυνείδητο. Επαναπρογραμματίζοντας το υποσυνείδητο μας μπορούμε να επανακτήσουμε την προνομιακή αίσθηση του έρωτα σε όλη τη ζωή μας. Τι σημαίνει αυτό; Πρόκειται για εκείνο το μοναδικό πεδίο στο οποίο δεν λειτουργούμε σύμφωνα με τον υποσυνείδητο προγραμματισμό αλλά είμαστε σε επαφή με τις βαθιές μας επιθυμίες, σε αρμονία με τον εαυτό μας και τον κόσμο. Γινόμαστε ερωτικοί με την ζωή στα πλαίσια μιας ενεργητικής στάσης και όχι ερωτευμένοι στα πλαίσια μιας παθητικής στάσης.

              Ο Dr. Lipton, πρωτοπόρος στην εφαρμογή των αρχών της κβαντικής φυσικής στο χώρο της κυτταρικής βιολογίας αναδεικνύει μέσα από την έρευνα τους μηχαισμούς με τους οποίους η ενέργεια με την μορφή των πεποιθήσεων μας μπορεί να επηρεάσει τις βιολογικές λειτουργίες και τον γενετικό μας κώδικα. Οι άνθρωποι, όχι μόνο μπορούν να ελέγξουν τη γονιδιακή τους δραστηριότητα αλλά και να γράψουν από την αρχή το γενετικό τους χάρτη μέσω των πεποιθήσεων τους. Η μοίρα μας δεν προκαθορίζεται μόνο από τα γονίδια (DNA) που κληρονομήσαμε από τους γονείς μας. Η έκφραση ή μη ενός γονιδίου εξαρτάται από το περιβάλλον μας και πιο συγκεκριμένα από το περιβάλλον που θα διαμορφώσουμε εμείς μέσα από τις επιλογές μας! Οι επιγενετικές αλλαγές που μπορεί να επιτύχει το άτομο μπορούν να μεταφερθούν στις επόμενες γενιές των κυττάρων. To επιγενετικό προφίλ κάθε οργανισµού διαµορφώνεται από τις αλληλεπιδράσεις γονιδιώµατος και περιβαλλοντικών ερεθισµάτων και είναι δυνατόν να κληρονοµείται. Σε ποντίκια έχει παρατηρηθεί ότι επιγενετικές αλλαγές των γονιών, μπορεί να κληρονομηθούν στους απογόνους. Οι επιλογές μας στο σήμερα και ο τρόπος που θα επιλέξουμε να ζήσουμε έχουν διαγενεακή ισχύ.

             Η συναπτική πλαστικότητα του εγκεφάλου μας, καθιστά τις περιβαλλοντικές εμπειρίες που εκθέτουμε τον εαυτό μας σε αρχιτέκτονα του εγκεφάλου μας μέσω της δημιουργίας και καταστροφής νευρικών συνάψεων. Οι πρώιμες εμπειρίες ενός ανθρώπου μπορεί να αφήνουν τα λεγόμενα εντυπώματα ή αλλιώς εγγραφές στον εγκέφαλο αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ο άνθρωπος αυτός χάνει την ευκαιρία του να επαναπρογραμματίσει τον εγκέφαλο του. Για παράδειγμα, όταν ένας γονιός λέει στο παιδί του πως είναι ανόητο, προβληματικό ή του αποδίδει οποιοδήποτε άλλο αρνητικό γνώρισμα, αυτή η πληροφορία εισπράττεται ως γεγονός στο παιδικό ασυνείδητο. Αυτού του είδους οι επίκτητες πεποιθήσεις εσωτερικεύονται από το παιδί και γίνονται η «κεντρική εσωτερική του φωνή» που ελέγχει τη μοίρα της κυτταρικής «κοινότητας» του σώματος. Οι επιγενετικοί μηχανισμοί  (πχ μέσα από νέες επαναρθωτικές εμπειρίες όπως η ψυχοθεραπεία) ευθύνονται για τη δημιουργία νέων νευρωνικών οδών.

             Σύμφωνα με το βιοχημικό μοντέλο σκέψης, οι σκέψεις μας αποτελούν ρυθμιστές της υγείας μας. Μαθαίνοντας να ελέγχουμε/επαναδομούμε τις σκέψεις μας ελέγχουμε την καταγραφή τους στο σώμα μας. Αλλάζοντας τις σκέψεις μας και την θέση από την οποία μπαίνουμε στα πράγματα αλλάζουμε τον τρόπο λειτουργίας μας. Και κάπου εδώ προκύπτει το ερώτημα «Αλλάζει ο άνθρωπος;» και η απάντηση είναι « Αλλάζει αλλά μόνο αν το θελήσει ο ίδιος!». Για τον κάθε άνθρωπο ο σωστός χρόνος για να αλλάξει είναι και διαφορετικός και επομένως αν τον πιέζουμε να κάνει αλλαγές για τις οποίες δεν είναι έτοιμος, τότε πολύ πιθανό να καταλήξουμε σε αποτυχία. Χρειάζεται δέσμευση από τον ίδιο τον άνθρωπο να δουλέψει με τον εαυτό του στο δικό του χρόνο και με τον δικό του τρόπο.