Επιστημονικά Άρθρα, Νέα & Σεμινάρια
Μην χάσετε τα ενημερωτικά e-mail μας με τα πιο πρόσφατα άρθρα, νέα και σεμινάρια του ΚΕ.ΨΥ.Π.Ε.
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος δομείται μέσα από την αλληλεπίδραση γονιδίων και περιβαλλοντικών επιδράσεων. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είμαστε κατασκευάσματα της φύσης αλλά και της ανατροφής μας. Επιγενετικές μελέτες αποδεικνύουν ότι η επίδραση του περιβάλλοντος είναι πολύ καθοριστική καθόσον φτάνει να καθορίσει την έκφραση ή μη ενός γονιδίου. Όταν γεννιόμαστε , λοιπόν, «κουβαλάμε» κάποια συγκεκριμένα ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά (έμφυτα στοιχεία προσωπικότητας) . Στην διαμόρφωση των εν λόγω ιδιοσυγκρασιακών χαρακτηριστικών συμβάλει και η ενδομήτρια περίοδος (πχ στρεσογόνα γεγονότα, διατροφή εγκύου κλπ). Για παράδειγμα, υψηλά επίπεδα κορτιζόλης (ορμόνη στρες) στην μητέρα επηρεάζουν μακροπρόθεσμα την αντίδραση του βρέφους στο στρες, τα επίπεδα της κορτιζόλης του και συνεπώς τον εγκέφαλο του.
Κατά τη διάρκεια της ψυχοθεραπείας, ο θεραπευόμενος καλείται να διαπραγματευτεί «τραυματικές» εμπειρίες του που είχαν εγγραφεί στο δεξί εγκεφαλικό ημισφαίριο ή αλλιώς στο βουβό ημισφαίριο (δεν έχει γλώσσα), του οποίου η ανάπτυξη πραγματοποιείται τα δυο πρώτα χρόνια της ζωής μας και υπερτερεί σε σχέση με το αριστερό. Άλλωστε, ο ιππόκαμπος (εγκεφαλική δομή που συνδέεται με την έκδηλη/συνειδητή μνήμη) και ο προμετωπιαίος φλοιός δεν είναι επαρκώς ανεπτυγμένα πριν το 3ο ή 4ο έτος ενώ η αμυγδαλή (εγκεφαλική δομή που συνδέεται με συναισθηματική επεξεργασία και προσαρμογή) ωριμάζει πολύ νωρίτερα. Το δεξί εγκεφαλικό ημισφαίριο συνδέεται με τον συναισθηματικό ασυνείδητο εαυτό μας. Η μνήμη που έχουμε από αυτή την περίοδο της ζωής μας είναι συναισθηματική. Πρόκειται για ασυνείδητη, άρρητη/άδηλη μνήμη. Μπορεί να μην έχουμε ανάμνηση, λοιπόν, αλλά έχουμε μνήμη.
Πιο συγκεκριμένα, μετά από αλλεπάλληλες διαδράσεις με τη μητέρα (πρωταρχικός δεσμός: μορφή άδηλης μνήμης) και άλλα πρόσωπα φροντίδας, το βρέφος αρχίζει να ενδοβάλει αυτές τις αλληλεπιδράσεις κυρίως με βάση το συναίσθημα που του δημιουργούν και με αυτό τον τρόπο κατασκευάζει εσωτερικά μοντέλα σχέσεων. Έχει αποδειχθεί μάλιστα ότι μητρική συμπεριφορά προς το νεογνό μπορεί να ‘’προγραμματίσει’’ συμπεριφορικές και νευροενδοκρινικές απαντήσεις στο στρες στην ενήλικη ζωή. Τα εν λόγω μοντέλα σχέσεων ασκούν καθοριστική επίδραση στον τρόπο που θα «σχετίζεται» με τους σημαντικούς άλλους στην μετέπειτα ζωή του αλλά και με τους μελλοντικούς ερωτικούς συντρόφους του. Εάν για παράδειγμα το παιδί βιώσει την απόρριψη στα πλαίσια του οικογενειακού του περιβάλλοντος θα αναζητήσει μια απορριπτική ερωτική ή φιλική σχέση καθώς αυτό του είναι οικείο. Κάθε άλλη περίπτωση (πχ σταθερά δοτικός ερωτικός σύντροφος με συνεπή τρόπο) μπορεί να προκαλεί στον μελλοντικό ενήλικα ένα ασυνείδητο άγχος γιατί παρόλο που επιθυμεί την σύνδεση, οι εγγραφές του «λένε» ότι οι κοντινές σχέσεις εμπεριέχουν την απόρριψη και την μη σταθερή φροντίδα. Κάπως έτσι εξηγείται και το γεγονός ότι αν και ως ενήλικας κάποιος μπορεί να θέλει κάποιο σύντροφο να τον αγαπάει και να τον φροντίζει, αυτός που τελικά τον ελκύει είναι ο σύντροφος που την μία στιγμή τον φροντίζει και την άλλη όχι. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε μάλιστα ότι ,η ποιότητα της πρώιμης σχέσης μητέρας -παιδιού είναι ένας σημαντικός παράγοντας πρόβλεψης του όγκου της αμυγδαλής στην ενήλικη ζωή που συνδέεται με τον έλεγχο των συναισθημάτων μας.
Οι ανθρώπινες, λοιπόν, σχέσεις σμιλεύουν τον εγκέφαλο μας. Η ψυχική ασθένεια δημιουργείται από έλλειψη σύνδεσης/σύνθεσης των διαφόρων νευρωνικών δικτύων του εγκεφάλου μας. Στην ψυχοθεραπεία ο θεραπευόμενος μέσα από τη γλώσσα προσπαθεί να νοηματοδοτήσει τις εμπειρίες του. Μια συνεκτική αφήγηση αντανακλά και δημιουργεί αρμονική εγκεφαλική λειτουργία που προέρχεται από την αποτελεσματική συνεργασία δεξιού (συναισθηματικού) και αριστερού (λογικού) ημισφαιρίου. Ο θεραπευόμενος καλείται να δουλέψει αυτά τα εγκεφαλικά κυκλώματα που δεν δημιουργήθηκαν με επάρκεια ή δυσλειτουργούν.
Τα ευχάριστα νέα , όμως είναι οτι αντίστοιχα ευρήματα των νευροεπιστημών υποστηρίζουν ο ανθρώπινος διαθέτει πλαστικότητα και εξελίσσεται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωή μας καθώς διαμορφώνεται με βάση τις εμπειρίες μας. Αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να επαναδικτυώνει τον εγκέφαλο του σε ολόκληρη τη ζωή του. Επομένως, μπορούμε να ελπίσουμε και να επενδύσουμε στη δημιουργία νέων νευρωνικών δικτύων που θα υποστηριχθούν από αντίστοιχες επανορθωτικές εμπειρίες (πχ θεραπευτική σχέση). Μια καλή θεραπευτική διαδικασία μπορεί να θεωρηθεί σαν μια δυναμική αλληλεπίδραση μεταξύ των δεξιών ημισφαιρίων (που συνδέονται με συναίσθημα, ασυνείδητες μνήμες και εσωτερικευμένο μοντέλο δεσμού πρόσδεσης) του θεραπευτή και του θεραπευόμενου. Η θεραπευτική σχέση , λοιπόν, αποτελεί σημαντικό παράγοντα επανορθωτικής εμπειρίας και ίασης για τον θεραπευόμενο.
Ο Freud έλεγε οτι βασικός στόχος της ψυχοθεραπείας είναι να κάνουμε το ασύνειδο συνειδητό. Η διαδικασία αυτή επαναδόμησης του εγκεφάλου επιτυγχάνεται στα πλαίσια της ψυχοθεραπείας μέσα από την αλληλεπίδραση της αμυγδαλής και του ιππόκαμπου (διασύνδεση των νευρωνικών κυκλωμάτων της άδηλης με εκείνα της έκδηλης μνήμης). Το μνημονικό σύστημα της αμυγδαλής που οργανώνει πρώιμες μνήμες εγκατάλειψης κάνει κάποιον για παράδειγμα (πιθανώς με οριακή διαταραχή προσωπικότητας) να αντιδρά στην αντίληψη εγκατάλειψης όταν στην πραγματικότητα δεν υφίσταται κάτι τέτοιο. Η θεραπεία με αυτόν τον άνθρωπο θα ενεργοποιήσει τα φλοιοιπποκαμπικά κυκλώματα έτσι ώστε να καταφέρει να ελέγξει την αμυγδαλή που σχετίζεται με τον φόβο εγκατάλειψης (πυροδοτούμενο από πρώιμες μνήμες), με σκοπό να αναστείλει ανάρμοστες αντιδράσεις. Με τον τρόπο αυτό το άτομο βοηθιέται ώστε να κάνει για παράδειγμα, διαχωρισμό της πραγματικής εγκατάλειψης και των αθώων ενδείξεων όπως το να αργήσει κάποιος στο ραντεβού για ένα τέταρτο.
Βιβλιογραφία
Josselyn,S, A & Frankland,P,W (2012). Infantile amnesia: A neurogenic hypothesis. Learning Memory, 19(9):423-33.
Shore, A. N. (2014). The right brain is dominant in psychotherapy. Psychotherapy, 51, 388-397.
Moutsiana,C., Johnstone,T., Murray,L., Fearon,P., Cooper,P.J, Pliatsikas,C., Goodyer,I., Halligan,S.L (2015) Insecure attachment during infancy predicts greater amygdala volumes in early adulthood. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 56 ( 5) : 540–548
Fish, E.W., et al. (2004) Anxiolytic-like effects of escitalopram, citalopram, and R-citalopram in maternally separated mouse pups. Journal of Pharmacology and Experimental Therapeutics 308(2): 474-80.
Cameron,N.M., Champagne, F.A., Parent,C., Fish, E.W., Ozaki-Kuroda,K.,& Meaney,M.J.(2005). The programming of individual differences in defensive responses and reproductive strategies in the rat through varlations in maternal care. Neuroscience and Biobehavioral Reviews ,29, 843-865
Ειρήνη Καραμανή, Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια- Επιστημονική Υπεύθυνη ΚΕ.ΨΥ.Π.Ε
Η Ειρήνη Καραμανή αποφοίτησε με άριστα από το τμήμα Ψυχολογίας του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου και έχει ολοκληρώσει δυο μεταπτυχιακά «Έλεγχος στρες και προαγωγή υγείας» στην Ιατρική σχολή Αθηνών και «Παιδοψυχολογία» στο Πανεπιστήμιο του Central Lancashire. Ειδικεύτηκε στα πλαίσια τετραετούς εκπαίδευσης στη Συστημική προσέγγιση στην ψυχοθεραπεία ατόμων, ομάδων και οικογενειών στο Ινστιτούτο Εκπαίδευσης και Έρευνας στη Συστημική Ψυχοθεραπεία “Λόγω Ψυχής”, όπου συνδυάζονται στοιχεία ψυχοδυναμικής ψυχοθεραπείας, αφηγηματικής ψυχοθεραπείας και νευροεπιστημών.