Ο ρόλος της Εργοθεραπείας στον αυτισμό

Η Εργοθεραπεία, αποτελεί μία επιστήμη η οποία έχει ως στόχο την αποκατάσταση της λειτουργικότητας ατόμων που πάσχουν από αναπτυξιακές, ψυχικές, κινητικές και λειτουργικές δυσκολίες, μέσα από τη χρήση σκόπιμων δραστηριοτήτων. H παρέμβαση που πραγματοποιεί η Εργοθεραπεία στις αναπτυξιακές διαταραχές, και συγκεκριμένα στον αυτισμό, είναι σημαντικό να ξεκινά πρώιμα, καθώς ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα θεραπείας για το παιδί, στο οποίο συμμετέχουν όλες οι αναγκαίες ειδικότητες (παιδοψυχίατρος, ο οποίος θα αναλάβει τη διάγνωση, ψυχολόγος, εργοθεραπευτής, λογοθεραπευτής, ειδικός παιδαγωγός), μπορεί να το βοηθήσει να εξελίξει τις δεξιότητες του και να ξεπεράσει κάποιες από τις δυσκολίες του.

Τι είναι ο αυτισμός, και ποια είναι τα σημάδια που μπορούν να οδηγήσουν τους γονείς στο συμπέρασμα ότι το παιδί τους χρειάζεται εργοθεραπεία;

Ο αυτισμός, είναι μία αναπτυξιακή διαταραχή, η οποία χαρακτηρίζεται από δυσκολίες στην κοινωνικότητα, την επικοινωνία και από επαναλαμβανόμενες, στερεοτυπικές συμπεριφορές. Οι δυσκολίες αυτές γίνονται εμφανείς από την πρώιμη παιδική ηλικία, επομένως υπάρχουν κάποιες συμπεριφορές του παιδιού που αν παρατηρήσετε ως γονέας, μπορείτε να απευθυνθείτε σε ειδικό παιδοψυχίατρο για αξιολόγηση και διάγνωση. Τα σημάδια αυτά, είναι τα εξής:

• Το παιδί αποφεύγει τη βλεμματική επαφή, δε σας κοιτά στα μάτια.
• Δε χαιρετά, ούτε μιμείται χειρονομίες και εκφράσεις προσώπου.
• Δεν ακολουθεί με το βλέμμα του τις κινήσεις των χεριών σας, ούτε κοιτάει αντικείμενα που του δείχνετε.
• Παρουσιάζει δυσκολίες στην επεξεργασία ερεθισμάτων (μειωμένες ή αυξημένες αντιδράσεις σε ήχους, οσμές, αγγίγματα, γεύσεις).
• Δείχνει να αγνοεί τις προσπάθειές σας να αλληλοεπιδράσετε μαζί του, (πχ. "κόλλα το"), δε χαιρετά ούτε ανταποκρίνεται όταν ακούσει το όνομά του ή κάποια γνώριμη φωνή.
• Έχει μειωμένα ενδιαφέροντα, δεν εξερευνά όσο θα περιμένατε τον χώρο γύρω του. Παρατηρείτε ότι το παιχνίδι του είναι λίγο περιορισμένο, ή δεν ανταποκρίνεται στην ηλικία του.
• Δε χαμογελά, ούτε βλέπετε να παίρνει συχνά κάποια έκφραση.
• Πιθανόν, δείχνει προσκόλληση σε συγκεκριμένα παιχνίδια, και σας αγνοεί όταν προσπαθείτε να του τραβήξετε την προσοχή σε κάτι καινούριο.
• Καθυστερεί να μπουσουλήσει και να κάνει τα πρώτα του βήματα (ίσως και μετά τους 20 μήνες).
• Καθυστερεί να πει τις πρώτες του λέξεις και φράσεις.

 Μόλις γίνει αντιληπτό ότι το παιδί συνδυάζει αρκετές από αυτές τις δυσκολίες, καλό είναι να γίνει σύντομα αξιολόγηση για να ακολουθήσει πρώιμη παρέμβαση. Υπάρχουν βέβαια και κατά τη νηπιακή και σχολική ηλικία κάποιες δυσλειτουργίες που μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι το παιδί χρειάζεται εργοθεραπευτική παρέμβαση, ακόμα και αν δεν έχει προηγηθεί πρώιμη αξιολόγηση και παρέμβαση. Σε συνδυασμό με τις παραπάνω, αυτές είναι:

• Δυσκολίες σε επίλυση προβλήματος και κατασκευαστικές δεξιότητες.
• Δεν αυτοεξυπηρετείται, χρειάζεται βοήθεια στη σίτιση, την τουαλέτα, στην ένδυση - απόδυση και σε άλλες δεξιότητες καθημερινής ζωής.
• Δυσκολεύεται να αναγνωρίζει συναισθήματα άλλων ανθρώπων ή να εκφράσει τα δικά του. Αυτό συχνά οδηγεί σε ξεσπάσματα, καθώς δεν μπορούν να κατανοήσουν το συναίσθημα που τα καταλαμβάνει και να βρουν έναν επιτρεπτό τρόπο να το εκφράσουν.
• Δεν επεξεργάζεται τα ερεθίσματα γύρω του με αποτέλεσμα να δυσκολεύεται σε δραστηριότητες κινητικές και χωρικές, να μην του αρέσει να αγγίζει συγκεκριμένες υφές και να έχει μειωμένες ή αυξημένες αντιδράσεις σε ήχους ή μυρωδιές.
• Δεν πραγματοποιεί ολοκληρωμένο διάλογο, πιθανόν να απαντά στις ερωτήσεις σας, χωρίς όμως να ρωτά και εσάς πράγματα για να συνεχίσει ο διάλογος.
• Δείχνει να μην ενδιαφέρεται να παίξει με παιδιά της ηλικίας του.
• Επαναλαμβάνει στερεοτυπικά είτε κάποιες ενέργειες, είτε φράσεις που έχει ακούσει από άλλους ή από κάποια εκπομπή.
• Εμμένει σε συγκεκριμένες δραστηριότητες και δεν ενδιαφέρεται για νέες.
• Δυσκολεύεται να ακολουθήσει το πρόγραμμα του σχολείου του και έχει μειωμένα κίνητρα.
• Ακολουθεί μία καθημερινή ρουτίνα, και δυσαρεστείται με τις αλλαγές, χωρίς να προσαρμόζεται εύκολα σε νέες συνθήκες ή περιβάλλοντα.
• Δεν αντιλαμβάνεται τις προθέσεις σας (για παράδειγμα να αστειευτείτε) από τις αλλαγές στον τόνο της φωνής σας. Αντίστοιχα, δυσκολεύεται να κατανοήσει μεταφορικές έννοιες, και τις εκλαμβάνει ως κυριολεκτικές.

Πώς βοηθά η Εργοθεραπεία στον αυτισμό;

Ο Εργοθεραπευτής, προσπαθεί να δημιουργήσει ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα θεραπείας, το οποίο ανταποκρίνεται στις ανάγκες του παιδιού, και το οποίο θα πραγματοποιήσει πρόθυμα. Έτσι, από την πρώτη του επαφή του με το παιδί:

• Προσπαθεί να δημιουργήσει μία σχέση αλληλεπίδρασης, κάνοντας το παιδί να νιώσει άνετα και να τον προσεγγίσει από μόνο του με τους δικούς του ρυθμούς, παρουσιάζοντας του την αίθουσα μέχρι να την νιώσει ως οικείο περιβάλλον.
• Το αρχικό στάδιο επικοινωνίας ενός παιδιού, είναι η μίμηση. Το παιδί μαθαίνει να επικοινωνεί μιμούμενο τους γύρω του, έτσι ο Εργοθεραπευτής, στα πρώιμα στάδια παρέμβασης αναπτύσσει αλληλεπίδραση με το παιδί μέσω μίμησης κινήσεων και εκφράσεων.
• Παρέχει στο παιδί ευκαιρίες αισθητηριακών ερεθισμάτων (ηχητικά, απτικά, γευστικά, οσφρητικά) που βοηθούν το παιδί να επεξεργάζεται καλύτερα τις πληροφορίες που λαμβάνει από το περιβάλλον, χωρίς να του φαίνονται επιθετικές ή μη κατανοητές.
• Προσπαθεί να μειώσει τις στερεοτυπίες, προσφέροντας δυνατότητες απόκτησης περισσότερων ενδιαφερόντων, καθώς και προσαρμογής σε αλλαγές.
• Βοηθά το παιδί να αυτοεξυπηρετείται, όσον αφορά τη χρήση τουαλέτας, την ένδυση - απόδυση, το δέσιμο κορδονιών, τη σίτιση.
• Ενισχύει την αδρή και λεπτή κινητικότητα του παιδιού.
• Οπτικοποιεί (με τη χρήση εικόνων και λέξεων κατανοητών προς το παιδί) κανόνες.
• Οπτικοποιεί το ημερήσιο πρόγραμμα του, καθώς τα παιδιά με αυτισμό συμμετέχουν πιο ενεργά σε ένα πρόγραμμα που γνωρίζουν από την αρχή.
• Προσπαθεί να ενισχύσει την αντίληψη χρονικών και χωρικών εννοιών, τη διαφορά μεταξύ κυριολεκτικής και μεταφορικής σημασίας.
• Βοηθά το παιδί να αναπτύσσει ολοκληρωμένο διάλογο, και μέσω του κοινωνικού παιχνιδιού, να αλληλεπιδρά με παιδιά της ηλικίας του.
• Παίζει με το παιδί επιτραπέζια που το ενδιαφέρουν, για να το βοηθήσει να ακολουθεί τους κανόνες, να περιμένει τη σειρά του, και να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του όταν ματαιώνεται από την ενδεχόμενη ήττα του στο παιχνίδι.
• Χρησιμοποιεί τα ήδη υπάρχοντα ενδιαφέροντα του παιδιού, για να του αναπτύξει τόσο κάποιες νέες δεξιότητες, όσο και νέα ενδιαφέροντα, τροποποιώντας το παιχνίδι του παιδιού και προσφέροντας του νέες οπτικές.

Κάθε πρόγραμμα είναι προσαρμοσμένο στις ανάγκες του παιδιού. Ο εργοθεραπευτής οφείλει να ενημερώνει τους γονείς για τις δραστηριότητες που χρησιμοποιούνται κατά τη θεραπεία, και να τους ενθαρρύνει να τις υιοθετούν στο σπίτι και στο σχολείο, καθώς η επιτυχημένη θεραπεία επιτυγχάνεται με τη γενίκευση των δεξιοτήτων που αποκτά το παιδί, σε όλους τους τομείς της ζωής του.